Nu insecten stilaan veilig verklaard worden voor consumptie, lonkt mogelijk een doorbraak. Ze vormen immers een duurzame en gezonde bron van eiwitten voor mens en dier. Hoe groot is het potentieel?
Kortstondige hype
Vanaf 2014 waren ze even een hype in de supermarkten in de Benelux: burgers, nuggets en spreads op basis van insecten. Je vond ze bij Delhaize, Albert Heijn en Carrefour. Natuurvoedingsspecialist Damhert creëerde er zelfs een eigen merk voor, Insecta. Op hippe recepties kreeg je wel eens een gefrituurde sprinkhaan met paprikasmaak aangeboden, als finger food bij de cava. Ze waren zogezegd de toekomst van onze voeding, die meelwormen en krekels: hoogwaardige bronnen van eiwitten, energie, vetten en mineralen immers. En dus duurzame alternatieven voor vlees.
Na twee jaar verdwenen de producten echter weer uit de schappen, omdat de verkoop tegenviel. “In het begin hadden ze wel wat succes, mensen wilden het wel eens proberen. We hebben ze ook redelijk in de markt gezet met bijvoorbeeld proeverijen. Maar de grote massa bleek er niet voor te vallen. Ze verkopen niet, en dus bieden we ze voorlopig niet meer aan”, zei Delhaize in 2016. Sindsdien is het relatief stil rond die nieuwe categorie die nooit de beloftes waarmaakte. Definitief?
“Knelpunt tussen de oren”
Het grootste knelpunt bevond zich tussen de oren van de consument, zo bleek uit een studie onder leiding van professor Xavier Gellynck van de faculteit bio-ingenieurswetenschappen aan de UGent. Doctorandus Joachim Schouteten onderzocht wat een testpubliek van bijna honderd Belgische jongeren vond van een insectenburger en ontwikkelde hiervoor het zogenaamde EmoSensory Wiel, een interactieve tool waarop je voor elk product emoties kan aanduiden, maar ook bepaalde sensorische eigenschappen zoals nasmaak, sappigheid en kleur.
“Uit onze testen bleek dat jongeren die een insectenburger proefden zonder enige informatie deze een pak minder lekker beoordeelden dan een conventionele vleeshamburger“, vertelt Xavier Gellynck. “In de test moesten ze ook aangeven hoe ze zich voelden bij het eten van een insectenburger. Daarbij kwamen angst en wantrouwen naar voren als meest doorslaggevende emoties.” Daarnaast vonden de proefpersonen de burger ook te droog in vergelijking met een hamburger van vlees.
Verrassend genoeg kreeg de insectenburger een betere score toen de jongeren geïnformeerd werden over wat ze precies aan het eten waren: een burger met daarin 31% meelwormen. Het wantrouwen verminderde toen ze beter geïnformeerd werden. Bovendien vond het proefpubliek de insectenburger ook gezonder dan een hamburger met vlees: belangrijke conclusies voor de marketing van voeding met insecten.
Kleinschalige kwekerijen
Heel erg ongewoon is de consumptie van insecten niet: volgens de voedings- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) eten meer dan twee miljard mensen geregeld insecten, vooral in Afrika, Azië en Zuid-Amerika. Meer dan 1.900 soorten zijn eetbaar. De meest gegeten insecten zijn kevers, rupsen, bijen, wespen en mieren. Weetje: zelfs in het westen eten we ze dagelijks, zonder dat we er ons van bewust zijn en zonder dat we er last van hebben. Er zitten nu eenmaal onvermijdelijk resten van insecten in bijvoorbeeld bier, fruitconserven of gedroogde specerijen…
De meeste insecten worden in het wild geoogst, al is er voor bepaalde soorten al wel een lange geschiedenis van domesticeren: denk aan honingbijen of zijderupsen. Andere insecten worden gekweekt om ze in te zetten in de tuinbouw, als bevruchters of als natuurlijke vijand van schadelijke soorten. Het idee om insecten te kweken als voedselbron voor de mens is nog vrij recent. In landen als Vietnam of Thailand zijn krekelboerderijen niet ongewoon. Ook meelwormen en sprinkhanen worden op die manier gekweekt. Meestal gebeurt dat door kleinschalige familiebedrijven: kweek op industriële schaal is nog beperkt. Insecten worden meestal in hun geheel geconsumeerd, maar kunnen ook verwerkt worden tot meel of pasta, om te verwerken in gerechten. Het extraheren van specifieke bestanddelen zoals proteïnen, mieralen of vitaminen is eveneens mogelijk, maar wel kostelijk.
Slim verstoppen
De meeste Europeanen zien entomofagie (het moeilijke woord voor het eten van insecten) als een primitieve en weerzinwekkende voedingsgewoonte. Eetgewoonten zijn nu eenmaal sterk cultureel bepaald. Dat sommige culturen hond eten, kan er bij Europeanen niet in. Zelfs het eten van paardenvlees (toch vrij courant in Vlaanderen) stuit op veel weerstand bij een deel van de bevolking. Dat maakt een doorbraak voor insecten als mensenvoedsel in het Westen geen evidentie. Volgens kenners kunnen ze nochtans lekker zijn: zelfs de gerenommeerde chef René Redzepi, van het bekende restaurant Noma in Kopenhagen, dat vier keer werd uitgeroepen tot het beste restaurant ter wereld, ging er al mee aan de slag.
Misschien kunnen insecten wel in de gunst van de consument komen, als ze slim verstopt worden in verleidelijke producten. Een leuk voorbeeld is Kriket, een Brusselse startup die hip verpakte snackrepen maakt op basis van krekels, zaden en noten. Ook krekelgranola staat op het menu. Het bedrijf wil insecten als duurzame eiwitbron mainstream maken. De beestjes worden gekweekt op een duurzame stadsboerderij in de hoofdstad, en gevoederd met voedseloverschotten.
Kriket verkoopt zijn repen al in België, Duitsland, Nederland, Tsjechië en het Verenigd Koninkrijk. In 2020 nam Colruyt Group een minderheidsbelang in het bedrijf. De retailer brengt niet alleen financiële middelen in, die zullen gebruikt worden voor de ontwikkeling van nieuwe producten, maar ook kennis van de consumentenmarkt. “Ik geloof dat we er met de steun van Colruyt in zullen slagen tegen 2030 krekels even normaal te maken als garnalen of scampi’s,” aldus oprichter Michiel Van Meervenne. Toch opletten: mensen die allergisch zijn aan schaal- en schelpdieren, mijden best ook insecten. Het is verre familie…
De Brusselse-start-up behaalde als eerste in Europa een bio-certificaat voor een product op basis van insecten. In principe zijn insecten verboden als menselijke voeding: een EU-richtlijn stelt dat nieuwe voeding eerst moet worden getest door het EFSA. Sommige landen, waaronder België en Nederland, achtten dat niet van toepassing op dierlijke producten, maar werden in 2018 in een nieuwe wet teruggefloten, weliswaar met een overgangsperiode. Sindsdien lijkt Europa wakker geworden.
Begin 2021 gaf het Europese voedselagentschap EFSA gele meelwormen groen licht: de insecten zijn veilig verklaard voor menselijke consumptie. Het zijn de eerste insecten die de eer te beurt vallen. Soortgenoten zullen wellicht snel volgen. Dat kan de hele sector een boost geven. In Geel is intussen de ‘Insect Pilot Plant’, een onderzoekfabriek voor insecten, klaar voor gebruik. Onderzoekers testen er de toepassingen voor insecten, van wormen tot sprinkhanen, in voeding en verzorgingsproducten.
Beestjes voor kat en hond
Mogelijk is er groter potentieel om insecten te verwerken in diervoeder: ze kunnen een duurzamer alternatief zijn voor onder meer vismeel en soja. Sinds 2017 laat Europa het gebruik van insectenproteïnen toe voor de kweek van vis. Dat heeft geleid tot een steile groei: volgens het International Platform of Insects for Food and Feed (IPIFF) zal de jaarlijkse productie van insectenproteïne tegen 2030 zowat drie miljoen ton bedragen. Een mooie case is Entocycle, een Londense startup die duurzame insectenproteïne voor diervoer produceert door zwarte soldaatvliegen te kweken op basis van voedselafval van groenten, fruit en koffiedrab. En dat in het centrum van de stad.
Een toonaangevende speler in deze sector is Protix, in 2020 bekroond met de Nederlandse Innovatie Prijs. Het bedrijf ontwikkelde een circulair concept waarmee voedselresten gebruikt worden als voer voor insecten, die op hun beurt dienen als grondstof voor voeding van vee en vissen. Dit is volgens Protix een grote verbetering ten opzichte van de niet-duurzame diervoederalternatieven die momenteel gebruikt worden zoals soja, vismeel en palmolie. “Insecten helpen overbevissing en boskap voor sojateelt tegen te gaan. Het kweekproces is volledig geautomatiseerd, slimme algoritmes en robotica worden bij het geavanceerde proces ingezet zodat het groeiproces van insecten op het niveau van een larf of krat kan worden gestuurd”, volgens het bedrijf.
Het Franse Ynsect, naar eigen zeggen wereldleider in de insectenteelt, heeft 189 miljoen euro opgehaald om de grootste insectenfabriek ter wereld te bouwen in de stad Amiens. Het bedrijf kweekt meelwormen die dienen als eiwitbron voor veevoer, als voer voor huisdieren en als kunstmest. De nieuwe fabriek moet begin 2022 de deuren openen en mikt op een jaarlijkse productie van 100.000 ton. Directeur Antoine Hubert verwacht niet dat insecten snel op het bord van de consument zullen liggen, tenzij voor specifieke toepassingen, zoals sportvoeding. Maar als eiwitbron in diervoeding is het een waardevol en duurzaam alternatief dat ook de gezondheid van de dieren ten goede komt.
Insecten inzetten als voer zou veel voordelen bieden: mogelijk kan het gebruik van antibiotica naar beneden omdat chitine (een bouwsteen van het exoskelet van insecten) als probioticum werkt. De zwarte soldaatvlieg heeft antimicrobiële eigenschappen en kan bij varkens diarree tegengaan. Wel is er nog veel onderzoek nodig en moet de productiekost naar beneden. Een ander knelpunt is de Europese regelgeving, die achterloopt op de snel evoluerende realiteit.
In elk geval is er al wel voer voor huisdieren op de markt met insecten als ingrediënt: vooral voor honden, maar ook voor katten. De producten worden aangeprezen als gezonde en duurzame alternatieven. Larven van de zwarte soldaatvlieg zijn een veel gebruikt ingrediënt: duurzaam gekweekt, snel groeiend, en ze bevatten taurine, een essentieel aminozuur dat katten en honden nodig hebben. Naar verluidt vinden de huisdieren het nog lekker ook.
Dit artikel is gebaseerd op een fragment uit het boek ‘The Future of Food’ van RetailDetail-oprichter Jorg Snoeck en hoofdredacteur Stefan Van Rompaey, dat eind september verschijnt bij Lannoo Campus.
