Tijdens en na de eerste lockdown stegen de prijzen fors in supermarkten met een lokale prijsstrategie, zoals Colruyt en Carrefour. Vooral Brussel betaalde de rekening. Ketens met nationale prijzen (Delhaize en Albert Heijn) verhoogden de prijzen niet. Een analyse.
Promotieban had blijvend effect
Dat de prijzen in de supermarkten significant stegen als gevolg van de coronapandemie, was al bekend. Maar de prijzen stegen niet in dezelfde mate bij elke supermarktketen, en er waren ook grote regionale verschillen. Dat blijkt uit nieuw onderzoek onder leiding van professor van Jean Hindriks van de Université Catholique de Louvain op basis van data van Daltix.
De analyse wijst erop dat foodretailers al net na het afroepen van de pandemie door de Wereldgezondheidsorganisatie op 11 maart 2020, hun prijzen met gemiddeld 1,3% verhoogden. Dat was dus één week voor de lockdown en de tijdelijke ban op promoties. Daarbij gedroeg Carrefour zich als prijszetter: die keten verhoogde als eerste de prijzen, meteen gevolgd door Colruyt. De hogere prijzen hielden stand tot eind juni. In de tweede jaarhelft daalden de prijzen wel, maar ze keerden niet volledig terug naar pre-corona niveaus.
Een gelijkaardige evolutie zien we bij de promoties: tijdens de twee weken van de promotieban, van 19 maart tot 5 april, daalde de promotiefrequentie van 13,3% naar nul. Drie maanden na het opheffen van de promotieban bedroeg de promotiefrequentie opnieuw 7,5%, dus nog altijd 5,8 procentpunten lager dan pre-corona. De frequentie van de promoties nam tijdens de tweede jaarhelft wel weer toe tot bijna pre-corona niveau, maar met iets minder diepe kortingen. Als gevolg van de combinatie van prijsverhogingen en de promotieban betaalden shoppers tijdens de lockdown 7,2% meer aan de kassa. Drie maanden na de lockdown waren de boodschappen nog altijd 2,6% duurder. De ban op promoties had dus een – weliswaar onbedoeld – blijvend effect.
Prijsstijgingen in Brussel
Interessant is vooral de dynamiek tussen retailers die hun prijzen lokaal aanpassen, zoals Colruyt en Carrefour, en retailers die nationale prijzen hanteren, zoals Delhaize en Albert Heijn – harddiscounters Aldi en Lidl werden in dit onderzoek niet meegenomen. Retailers met lokale prijszetting zijn beter in staat om de prijzen aan te passen in functie van de veranderde omstandigheden, zoals beperkingen op de mobiliteit, hamstergedrag en stijgende thuisconsumptie. En dat deden ze ook. De onderzoekers zagen sterke prijsstijgingen van 4% tot 5% in winkels van Carrefour in de Brusselse regio (Brussel, Elsene, Grimbergen, Ukkel, Wemmel), gemeenten met een hoge bevolkingsdichtheid en hoge koopkracht. Colruyt verhoogde de prijzen met 2,5% tot 4% vooral in Luik, Charleroi, enkele Brusselse randgemeenten en aan de grens met Luxemburg (Bastogne, onder andere).
De winkels die de prijzen het sterkst verhoogden, hanteerden ook voor de pandemie al de hoogste prijzen. Wellicht omdat ze altijd al een hoge en weinig elastische vraag ondervonden en ook de hoogste stijging van de vraag mochten verwachten. De ketens met nationale prijzen – Delhaize en Albert Heijn dus – verhoogden de prijzen niet. Ook al vertoonden de prijzen bij Delhaize een licht opwaartse trend voor de pandemie, de prijzen bleven stabiel tijdens en na de lockdown. Dat gold ook voor Albert Heijn.
Anticiperen op stijgende vraag
De bevindingen doen uitschijnen dat de prijsverhogingen sinds het uitbreken van de COVID-19 pandemie niet gerelateerd waren aan hogere kosten als gevolg van bevoorradingsproblemen. Want zo’n kostenverhoging zou alle winkels in België in gelijke mate hebben moeten treffen, dus ook de winkels met nationale prijzen. Maar niet alle supermarktketens verhoogden de prijzen, en ook binnen de ketens waren er grote verschillen.
Volgens de onderzoekers waren dan ook eerder factoren aan de vraagzijde bepalend voor de prijsevoluties: supermarkten verhoogden de prijzen al net na de aankondiging van de pandemie maar nog voor de lockdown, omdat ze anticipeerden op een sterke stijging van de vraag. En dat deden ze lokaal: dat de prijzen vooral stegen in stedelijk gelegen winkels van ketens met een lokale prijsstrategie, wijst erop dat retailers met name bezorgd waren om hamstergedrag in winkels met een historisch hoge vraag.
Er is evenwel een aspect waar het onderzoek niet dieper op ingaat, maar dat mogelijk toch relevant is: namelijk de mate waarin retailers met lokale prijzen (moeten) rekening houden met de concurrentie in hun regio. Wellicht niet toevallig verhoogde Colruyt zijn prijzen het meest in marktgebieden waar het zich geen zorgen hoefde te maken over de aanbiedingen bij Albert Heijn. Met de gekende gevolgen: namelijk hogere prijzen in Brussel en Wallonië.
Prijsevoluties in Belgische supermarkten, voor en na de lockdown
(UCLouvain, LIDAM/CORE)
